Ĉu parolviro fariĝu parolgvidanto?

En Finnlando vekiĝis vigla diskuto, kiam grava ĵurnalo Aamulehti decidis, ke ĝi ne plu uzos seksismajn vortojn por profesioj kaj titoloj. Ekzemplo de tio estas prezidanto de parlamento, nuntempe konata finne kiel puhemies, svede talman (tradukite parolviro). Anstataŭ tio la ĵurnalo uzos vorton puheenjohtaja (parolgvidanto, t.e. prezidanto).

La finna lingvo multe evoluis tiurilate. Antaŭ cent jaroj estis apartaj vortoj por profesiaj viroj kaj virinoj (finaĵo -tar), ekz. opettaja/opettajatar (instruisto/instruistino), näyttelijä/näyttelijätär (aktoro/aktorino). Tiu uzo tamen fariĝis eksmoda antaŭlonge.

Tamen daŭre ekzistas nomoj de profesioj kaj titoloj, kiu enhavas vorton –mies (viro), sed kiuj povas esti uzataj same parolante pri viroj kaj virinoj. Kelkaj ofte uzataj – krom la jam menciita puhemies – estas lakimies (leĝviro, t.e. juristo), esimies (antaŭviro, t.e. estro) kaj lehtimies (ĵurnalviro, t.e. ĵurnalisto).

Oni ofte pensas, ke la finna estas malseksisma lingvo, ĉar la vortoj tute ne havas sekson. Konsekvence, ekzistas nur unu pronomo en la tria persono. ‘Hän’ estas uzata sendistinge ĉu temas pri viro aŭ virino. Same estas ekz. en la estona, sed en hindeŭropaj lingvoj oni apenaŭ povas paroli pri homo en la tria persono sen indiki la sekson.

Antaŭe, ekz. en la 19-a jarcento, oni ne konsideris tion problemo. Lastatempe kreskis sentemo kontraŭ tia uzo. La problemo pliakriĝas, kiam disvastiĝas ebleco ne indiki sian sekson. En Kanado ĉi-jare eblas registriĝi anstataŭ viro aŭ virino kiel ‘X’. Laŭ iuj fontoj ekzistas almenaŭ ok aliaj landoj, kie la sekso povas esti registrita kiel nek vira nek virina.

En diversaj lingvoj oni klopodis trovi diversajn solvojn. En nuntempa sveda lingvo estas han por viro, hon por virino kaj hen sen indiko pri sekso. Ekzistas ankaŭ genitiva formo hens. Tiuj formoj ne plene enradikiĝis, ŝajne ili estas tro artefaritaj por kelkaj. En la angla oni uzas they/their anstataŭ he aŭ she. Ankaŭ tiu uzo estas daŭre diskutata.

Bedaŭrinde esperanto, kiu devus estis modela lingvo, restis je la nivelo de la 19-a jarcento. Influataj de naciaj lingvoj, kelkaj esperantistoj daŭre uzas in-formojn, eĉ kiam ili estas superfluaj, ekz. instruistino anstataŭ instruisto. Ankaŭ pri pronomoj ne estas konsento. Iuj proponis ri = li aŭ ŝi, sed tiu ne enradikiĝis. Nek enradikiĝis ĝi en tiu signifo, kvankam oni trovas ekzemplojn de tio jam en Zamenhofaj tekstoj.

Multaj finnoj, eĉ lingve spertaj, ofte  elektas malĝustan pronomon parolante pri homoj en la tria persono. Tio okazas ne nur en esperanto sed parolante kiun ajn lingvon kiu uzas apartajn pronomojn por viroj kaj virinoj. Mi mem spertis ke tiu elekto ne estas aŭtomata en la cerbo, sed por elekti la ĝustan pronomon mi devas aparte pripensi la aferon. Verŝajne por parolantoj de hindeŭropaj lingvoj ne estas tiel. Estus interese scii, kiel tio okazas ĉe parolantoj de aliaj lingvoj.

Laste, mi notu interesan neologismon en la finna: muusu = muu[n]su[kupuolinen], laŭvorte aliseksa, do nek viro, nek virino. Kiel oni dirus tion en esperanto? Laŭ PIV aliseksa jam havas signifon ‘apartenanta al la alia sekso’. Sen la difina artikolo la klarigo povus esti akceptebla. Kun ĝi eĉ nia vortaro estas seksisma.